De Waal: toekomst geven aan de drukst bevaren rivier van Europa
Waal en Waalbandijk waar momenteel wordt gewerkt aan dijkversterking en verbetering van de infrastructuur - bron: Rijkswaterstaat
Blik op de Waal-Merwedes
De Waal is stoer, breed en uniek in haar rol. Het is de drukst bevaren rivier van Europa en voert bij hoogwater het grootste deel van het Rijnwater naar zee. Tegelijk is de Waal kwetsbaar: de rivierbodem daalt, laagwater bedreigt de zoetwatervoorziening en bij hoogwater moet steeds meer water veilig worden afgevoerd. Samen werken we aan een toekomstbestendige Waal-Merwedes: krachtig genoeg voor de scheepvaart, leefbaar voor de mensen langs de rivier en veerkrachtig voor de natuur.
De Waal-Merwedes in beeld
De Boven-Rijn komt bij Spijk ons land binnen en splitst bij de Pannerdensche Kop in de Waal en het Pannerdensch Kanaal. De Waal stroomt vervolgens westwaarts door Gelderland en Zuid-Holland en komt samen met de Maas uit in de Boven-Merwede.
Bij Werkendam splitst de Boven-Merwede in de Nieuwe Merwede en de Beneden-Merwede. Vervolgens mondt de Nieuwe Merwede via het Hollands Diep en Haringvliet uit in de Noordzee. De Beneden-Merwede stroomt via de Oude en de Nieuwe Maas ook naar de Noordzee.
De Waal in cijfers
de Waal is de grootste arm van de Rijn
82 kilometer lang, van het splitsingspunt tot aan de Merwede
150 meter breed (varieert in breedte)
voert bij hoogwater ongeveer twee-derde van het Rijnwater
Kracht en betekenis van de Waal-Merwedes
Belangrijkste scheepvaartrivier
Wie over de Waal tuurt, ziet dagelijks grote vrachtschepen met containers varen. De Waal is de drukst bevaren scheepvaartroute in Europa en verbindt de haven van Rotterdam met het Duitse achterland. Hiermee levert de Waal een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. Om een idee te geven: in 2022 passeerden op het drukste deel ruim 120 duizend schepen. Via het Amsterdam Rijn Kanaal vormt de Waal ook een scheepvaartverbinding richting de Lek.
Stoer en weids
De Waal is de grootste en breedste rivier van ons land en voert bij hoogwater twee-derde van het Rijnwater af. De Waal heeft ook de hoogste en breedste rivierdijken van Nederland en de uiterwaarden zijn er weids. In hoogwaterperiodes meet de Waal wel zo’n twee kilometer en vormt dan een groots en robuust rivierenlandschap. Dan beleef je het verschil tussen de waterhoogte en het binnendijkse gebied als heel groot.
Dalende rivierbodem is een probleem
De bodem van het zomerbed van de Waal is de afgelopen eeuw flink gedaald. Dit komt vooral omdat de Waal sterk veranderd is. Bochten zijn verdwenen, kribben zijn aangelegd en de rivier is gekanaliseerd. Hierdoor stroomt het water sneller naar zee en slijt de bodem van de rivier uit (erosie). Ook komt bovenstrooms minder zand en grind (sediment) ons land binnen, door de aanleg van stuwen. De Waal daalt daardoor ongeveer één tot twee centimeter per jaar. Opgeteld heeft dit de afgelopen eeuwen geleid tot een daling van (op sommige plekken) wel twee meter. Dit heeft veel gevolgen, vooral in droge tijden. Doordat de bodem niet overal evenveel daalt, ontstaan er ‘hobbels’ die bij laagwater voor de scheepvaart voor problemen zorgen. Ook verdroging in de uiterwaarden en binnendijkse gebieden is een probleem.
Uiterwaarden: unieke natuur ook uniek houden
Van alle rivieren kent de Waal de grootste wisselingen in het waterpeil. Doordat de uiterwaarden soms volstromen zien we dynamische natuur zoals ooibossen, stroomdalgraslanden, stromende nevengeulen en moerassen. Dit alles vormt een divers leefgebied voor vogels, vissen en planten. Langs de Waal vind je ook belangrijke natuurgebieden en ‘hotspots’, zoals Rijnstrangen, Gelderse Poort, Sint-Andries en de Biesbosch. Er is nog veel te doen om natuur die verloren is gegaan, te herstellen. Daarom wordt volop gewerkt aan verbetering en verbinding van deze eerdergenoemde hotspots.
Belangrijk voor aanvoer zoetwater
De Waal is een belangrijke aanvoer voor zoetwater richting de Randstad. Voldoende zoetwater zorgt ervoor dat het zoute water van zee niet te ver de rivier ‘opkruipt’. In het westen liggen ook diverse drinkwaterinnamepunten waaraan de Waal met zoetwatervoorziening bijdraagt. Bij extreem laagwater kan er via het Amsterdam-Rijnkanaal (en de Lek) via de zogenoemde Klimaatbestendige wateraanvoer (KWA) water naar het Hoogheemraadschap van Rijnland worden gestuurd.
Recreatieve waarde
De Waal heeft ook een belangrijke recreatieve waarde. In het Waalgebied vind je bijvoorbeeld oude dorpen en historische steden als Nijmegen, Tiel en Zaltbommel. De veerpontjesverbindingen maken het wandelen of fietsen extra leuk. En militair-historische schatten zoals de Nieuwe en Oud-Hollandse Waterlinie, de Mauritslinie, de Limes, de Valkhofheuvel en de IJssellinie trekken veel toeristen. Een leuke mythe over de Waal spreekt ook tot de verbeelding.
Mythe
Een leuk weetje over de Waal: het verhaal gaat dat de Waal is ontstaan doordat twee reuzen – broers van elkaar - lang geleden in Zwitserland zijn begonnen met het graven van de Rijn. Honderd jaar later kwamen ze aan bij Nederland, waar ze ruzie kregen. De broers gingen ieder hun eigen weg. De jongere reus groef door aan de Rijn, de oudste schiep de Waal. ( Bron: website Rijkswaterstaat ).
Wat is nodig voor een toekomstbestendige Waal-Merwedes?
Focus op waterafvoer bij laagwater en hoogwater
De watervraag naar zowel het IJsselmeer als Randstad is groot. In droge tijden neemt de verzilting toe: de zogenoemde ‘zouttong’ kruipt steeds verder de rivier op en dat bedreigt de drinkwatervoorziening. Voldoende zoetwater is natuurlijk ook belangrijk voor de landbouw en de fruitteelt in Rivierenland en het land van Maas en Waal. Ook moeten we verdere inklinking van het veen voorkomen in het gebied van de Alblasserwaard/Vijfheerenlanden. Alle noodzaak dus, om goed af te wegen hoe we de waterverdeling bij lage waterafvoeren in de toekomst goed regelen.
Bij hoogwater gaat tweederde van het water via de Waal. Als in de toekomst de waterafvoeren verder stijgen en we de Nederrijn-Lek willen ontzien, kan het zijn dat zelfs tachtig procent van het water naar de Waal gaat. Ook bij hoogwater is het dus belangrijk om goed af te wegen hoe de waterverdeling moet zijn. Welke keuzes ook gemaakt worden: maatregelen zijn onherroepelijk nodig om het water in de toekomst veilig te kunnen blijven afvoeren. Doen we niets, dan krijgen we dus problemen met onze zoetwatervoorraad en onze hoogwaterveiligheid.
Mix van maatregelen
Op zoek naar een goede balans in maatregelen om ons voor te bereiden op extremer hoogwater en langduriger laagwater en het stopzetten van de rivierbodemdaling, komen we uit bij een mix van maatregelen.
Langs de noordkant van de Waal zijn al veel kilometers dijk versterkt en dijkversterkingen gaan ook de komende jaren door. Ook andere maatregelen zijn mogelijk. Zo kan de Waal meer ruimte krijgen door de aanleg van nevengeulen en verlaging van uiterwaarden. Ook zijn binnendijkse gebieden gereserveerd, omdat we in de toekomst mogelijk meer ruimte nodig hebben voor de rivier.
De bodemdaling in de Waal moet stoppen. Dit kan door zand en grind aan te brengen (suppleren) of door de aanleg van langsdammen met nevengeulen of een combinatie van maatregelen.
Tot slot zijn ook regionale, landelijke en internationale afspraken over (rivier)maatregelen en waterbeheer nodig om de Waal-Merwede weerbaar te maken voor toekomstige klimaatveranderingen.
Natuur kan bijdragen aan een toekomstbestendig riviersysteem
De aanleg van natuurvriendelijke oevers en nevengeulen stimuleren de natuurlijke werking van de rivier en zijn daarmee goed voor betere beheersing van de sedimenthuishouding. Dat is effectief voor het stoppen van de rivierbodemdaling én voor de biodiversiteit.
Vraag of suggestie?
Werkzaam aan de toekomst van de Waal en een vraag? Neem contact op met onze riviertakcoördinatoren:
Daniëlle Verhoeven
“Rivieren zijn dynamisch, nooit hetzelfde. Mooi om hier aan te mogen werken en bij te kunnen dragen aan een mooi en veilig rivierengebied.”
Neem contact op: d.verhoeven@gelderland.nl
Twan Brinkhof
“Het werken aan een veilige en mooie leefomgeving geeft mij veel voldoening, daar zet ik mij voor in binnen het HWBP en in het Deltaprogramma Rijn.”
Neem contact op: t.brinkhof@wsrl.nl
Rijn in ontwikkeling
Een blik op de Rijn als riviersysteem. Wat zijn de ontwikkelingen die richting geven aan keuzes voor de Waal-Merwedes en het omliggende gebied.